Οι απαρχές της χρήσης χρωστικών

Η χρήση των φυσικών γαιών ως χρωστικών ανάγεται στην εποχή της κατοίκησης των σπηλαίων, όταν ο προϊστορικός άνθρωπος χρησιμοποιούσε τα χρώματα που έβρισκε στη γη για να διακοσμήσει το σώμα του, τα ρούχα του ή τα τοιχώματα της σπηλιάς που χρησιμοποιούσε ως κατοικία. Έχουν βρεθεί δοχεία με κόκκινη χρωστική σε ταφές μέσα σε σπηλιές. Φημισμένες είναι άλλωστε οι απεικονίσεις ζώων στα σπήλαια του Lascaux της Γαλλίας (15.000 π.Χ.). Το χρώμα και ειδικότερα το κόκκινο που σχετίζεται με το αίμα, φαίνεται να ήταν άρρηκτα δεμένο με τελετουργίες και συμβολισμούς, ενσωματωμένους στην καθημερινή ζωή. Στις προϊστορικές αρχαιολογικές θέσεις σε όλο τον κόσμο είναι συνήθης η συσχέτιση του οικισμού ή της κατοικίας με κάποια κοντινή πηγή κόκκινης χρωστικής.

Εικονογραφίες ζώων στο σπήλαιο του Lascaux της Γαλλίας (15.000 π.Χ.)

Η παλέτα των ζωγράφων του Lascaux, όπως φαίνεται παραπάνω ήταν βέβαια περιορισμένη: κόκκινο, μαύρο και κίτρινο. Τα κόκκινα, κίτρινα και καφέ χρώματα προέρχονταν από λειμωνίτη και αιματίτη (ώχρες και σιέννες – οξείδια του σιδήρου) ενώ το μαύρο από ορυκτά του μαγγανίου και κάρβουνο. Οι ανασκαφές στη γύρω περιοχή υποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι των σπηλαίων αυτών έπρεπε να διανύσουν απόσταση 25 μιλίων για να προμηθευτούν τις χρωστικές των οξειδίων του σιδήρου. Οστά ζώων καθώς και μικρές λακούβες στο δάπεδο με ίχνη χρωστικών δίνουν στοιχεία για τη διαδικασία παρασκευής των χρωμάτων. Το νερό, οι χυμοί φυτών, τα ούρα, το ζωικό λίπος, το αίμα είναι πιθανοί φορείς των χρωστικών. Πιθανολογείται ότι το αρχικό σχέδιο γινόταν με κλαδιά ενώ το χρώμα απλωνόταν στα τοιχώματα με βούρτσισμα (βούρτσες από αλογότριχα, φτερά), επάλειψη, με επαφή των δακτύλων και ράντισμα (φυσώντας χρώμα μέσα από κούφια κέρατα).

Νωπογραφία από την Κνωσσό (η Παριζιάνα, 1.500 π.Χ.)

Στον αρχαίο κόσμο, οι χρωστικές οξειδίων του σιδήρου αποτελούσαν τα βασικά χρώματα των καλλιτεχνών από την Αίγυπτο ως την Ινδία και την Κίνα. Οι Μινωΐτες εισήγαγαν την τεχνική της νωπογραφίας (fresco), αναμιγνύοντας τις χρωστικές με νερό και απλώνοντάς τις σε επιφάνεια καλυμμένη με φρέσκο ασβέστη. Κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, οι ορυκτές χρωστικές συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται. Η πράσινη γη, για παράδειγμα χρησιμοποιείται στο πρώτο στρώμα χρωματισμού της σάρκας (προπλασμός) στη Βυζαντινή αγιογραφία. Μεταξύ 1500 και 1900 μ.Χ. είναι επίσης πολύ δημοφιλής η χρήση γραφίδων από φυσική χρωστική, σε σχήμα μολυβιού, κομμένες απευθείας από το φυσικό πέτρωμα.

Από το 18ο αιώνα παρασκευάζονται κόκκινες χρωστικές οξειδίων του σιδήρου στο εργαστήριο (Mars Red). Συνθετικές κίτρινες χρωστικές οξειδίων του σιδήρου (χρώματα Mars) παρασκευάζονται επίσης από το 1920. Σήμερα η επιλογή χρήσης φυσικών ή τεχνητών χρωστικών είναι στη διάθεση του καλλιτέχνη και εξαρτάται βέβαια από την τεχνική που χρησιμοποιεί.